Książka traktuje o roli barokowych fundacji artystycznych krzyżowców z czerwoną gwiazdą w promocji rzekomo palestyńskiego rodowodu i dość wątpliwego rycerskiego statusu tego zgromadzenia — w rzeczywistości szpitalnego zakonu, założonego w XIII w. w Pradze. Oficjalne przyznanie tytułu ordo militaris tej wspólnocie w drugiej połowie XVII stulecia stało się impulsem do samowolnej modyfikacji zarówno godła mistrzów generalnych, jak i ich stroju. Miało też wpływ na przejęcie niektórych ceremoniałów znamiennych dla rzeczywistych zakonów rycerskich. W służbę idei ordo militaris włączono historiografię krzyżowców z czerwoną gwiazdą oraz ich główne fundacje artystyczne. To właśnie sceny Znalezienia czy Podwyższenia Krzyża Świętego, niekiedy z udziałem członków tej wspólnoty, przedstawienia świętych rycerzy, kupno i przebudowa zamków, a także militaryzacja architektury i symboliczne formy niektórych planów budowli, nawiązujące do godła zgromadzenia — krzyża i gwiazdy, stanowią wspólny mianownik głównych fundacji artystycznych zakonu, niezależnie od powstawania w różnych fazach baroku na terenie Czech, Moraw i Śląska.

PODZIĘKOWANIA

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. Cel pracy

2. Stan badań

3. Metoda

4. Charakterystyka źródeł

5. Zakres czasowy i topograficzny. Kompozycja pracy

6. Uwarunkowania ideowe sztuki baroku czeskiego. Zarys problemu

7. Idea ordo militaris w czasach nowożytnych. Ogólna charakterystyka zjawiska

Rozdział I. SZPITALNICY CZY RYCERZE? PROBLEM STATUSU ZAKONU KRZYŻOWCÓW Z CZERWONĄ GWIAZDĄ

1. Fratres hospitalis Sancti Francisci. Powstanie i rozwój zgromadzenia w Czechach i na Morawach

2. Fratres hospitalis Sanctae Elisabethae. Początki działalności zgromadzenia na Śląsku

3. Consuetudinem fratrum Domus Theutonicorum. Przejawy „militaryzacji” zakonu w średniowieczu

4. Contra haereticos pugnarunt. Proces klerykalizacji zakonu

5. Ritter der rothen Stern i Magnus Magister. „Rycerscy” przełożeni zakonu

6. Unus est magister vester. Rycerski ingres mistrza Waldsteina

7. Sacer Ordo Militaris Crucigerorum cum rubea stella. Oficjalne uznanie rycerskiego statusu zakonu

8. Sacer Militaris et Equestris exemptus Ordo Crucigerorum. Zabiegi śląskiej gałęzi zgromadzenia o tytuł rycerski

9. Quod noster ordo sit vere equestris et militaris. Uwieńczenie zabiegów śląskich krzyżowców o tytuł rycerski

Rozdział II. DEMONSTRACJA PRZYNALEŻNOŚCI KRZYŻOWCÓW Z CZERWONĄ GWIAZDĄ DO RODZINY ZAKONÓW RYCERSKICH W RÓŻNYCH SFERACH DZIAŁALNOŚCI ZGROMADZENIA

1. Sancta Helena ordinem crucigerorum instituit. Historiografia zakonna

2. Cum Magistro Melitensi. Relacje krzyżowców z czerwoną gwiazdą z zakonami rycerskimi

3. Crux aurea pendula. Rycerskie atrybuty i ceremonie w czasach nowożytnych

4. Particula de Sacra Cruce. Relikwie jerozolimskie

5. Inventio Crucis festimus. „Rycerskie” uroczystości krzyżowców z czerwoną gwiazdą

Rozdział III. WĄTKI RYCERSKIE I KRZYŻOWE W IKONOSFERZE KLASZTORU ŚW. FRANCISZKA PRZY MOŚCIE KAROLA W PRADZE

1. Crucigeri ex Palestina huc venientes. Ceremonia położenia kamienia węgielnego

2. Quasi Vestimentum Ducale. Strój ceremonialny i insygnia mistrzów generalnych

3. Sacri Militaris Ordinis Generalis Magister. Portrety mistrzów generalnych

4. Clypeorum insignia Christus scripserat. Rzeźby św. Helena, Konstantyn, Salwator oraz Matka Boska Bolesna

5. Militia Constantini. Malowidła na sklepieniach generalatu

6. Victoria Constantini in virtute S.(anctae) Crucis. Obrazy z refektarza

7. Miles et martyr. Obraz Św. Jerzy walczący ze smokiem

8. Crucem tuam adoramus Domine. Oratorium klasztoru św. Franciszka

9. Et livore eius sanati sumus. Obrazy ze szpitala

10. Officium Proprium Sanctorum Sacri et Militaris Ordinis Crucigerorum. Obraz Święci zakonu krzyżowców gwiaździstych

Rozdział IV. MANIFESTACJA RYCERSKIEGO STATUSU KRZYŻOWCÓW Z CZERWONĄ GWIAZDĄ W PROGRAMIE IDEOWYM KOŚCIOŁA ŚW. FRANCISZKA SERAFICKIEGO W PRADZE

1. Okoliczności fundacji barokowej świątyni

2. Invocabunt me, et ego exaudiam. Konsekracja świątyni

3. Pictor famosus. Aranżacja wnętrza

4. Ad normam Crucis. Plany kościoła i ich wymowa ideowa

5. Sacrum Sanctuarium Crucis. Wymowa ideowa bryły świątyni i artykulacji architektonicznej jej fasady

6. Haec est arbor vitae. Treści ideowe reliefów fasady

7. Arma Christi. Posągi aniołów na attyce fasady

8. Purpura Regis, id est Passio Christi. Symbolika barwy okładzin marmurowych

9. Verbum caro factum est. Treści ideowe malowideł prezbiterium

10. Posągi świętych w niszach

11. Ordo militaris crucigerorum regulae Sancti Augustini. Treści ideowe ołtarza głównego

12. Crux triumphat. Treści ideowe ołtarza Świętego Krzyża

13. Et qui vidit, testimonium perhibuit. Wątki chrystologiczne w ołtarzu Wniebowzięcia NMP

14. Hoc signum Crucis erit in coelo — in hoc signo vinces. Treści ideowe malowideł Reinera

15. In medio virgulti spinoli. Relikwiarze

Rozdział V. WĄTKI JEROZOLIMSKIE I RYCERSKIE W FUNDACJACH ARTYSTYCZNYCH ZGROMADZENIA NA NOWYM MIEŚCIE ORAZ W OKOLICACH PRAGI

1. De Vicu Th eutonicorum. Kościół św. Piotra na Poříčí w czasach baroku

2. E Palestina Bethlehemitae hvc venervnt. Program ideowy kościoła św. Jerzego w Hloubětínie

3. Martinus adhuc catechumenus hac me veste contexit. Treści ideowe kościoła św. Marcina w Tursku

4. Militia Crucis semper laetetur. Program ideowy kościoła Wniebowzięcia NMP i św. Maurycego w Řevnicach

5. Schloß Dobřichowitz. Ikonosfera zamku w Dobřichovicach

6. Zamek w Ďáblicach

Rozdział VI. KRZYŻ I GWIAZDA. GLORYFIKACJA ZAKONU KRZYŻOWCÓW W JEGO FUNDACJACH ARTYSTYCZNYCH W PÓŁNOCNO-ZACHODNICH CZECHACH

1. Tota pulchra es amica mea. Kompleks pielgrzymkowy w Chlumie sv. Maří

2. Militari Ordini suo in perpetuum propugnaculum. Kościół św. Marii Magdaleny w Karlovych Varach

3. Kościół Wniebowzięcia NMP w Kynšperku nad Ohří

4. Crucifi xus ab igne. Kościół św. Wacława w Lokti

5. Komandorie w Chebie i w Moście

Rozdział VII. TWIERDZA ŚW. HIPOLITA. WĄTKI RYCERSKIE W SZTUCE KRZYŻOWCÓW Z HRADIŠTĚ U ZNOJMA

Rozdział VIII. DEMONSTRACJA STATUSU ORDO MILITARIS W FUNDACJACH ARTYSTYCZNYCH ŚLĄSKICH KRZYŻOWCÓW Z CZERWONĄ GWIAZDĄ

1. Domus Ducalis Sancti Mathiae. Klasztor i kościół św. Macieja we Wrocławiu

2. Aedes construxerat aere. Kościół św. Małgorzaty w Gajkowie

3. Divi archistrategi Michaeli. Komandorie św. Michała w Świdnicy i św. św. Piotra i Pawła w Ziębicach

4. Zamek w Leśnicy

Rozdział IX. PRZEJAWY RYCERSKIEJ RANGI ZGROMADZENIA W SZTUCE KRZYŻOWCÓW BRATYSŁAWSKICH I WIEDEŃSKICH

1. Komenda św. św. Marcina i Leopolda w Bratysławie

2. Komenda św. Karola Boromeusza w Wiedniu

PODSUMOWANIE

LISTA SKRÓTÓW

BIBLIOGRAFIA

ANEKS

SUMMARY

INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH

INDEKS MIEJSCOWOŚCI

INDEKS IKONOGRAFICZNY

SPIS ILUSTRACJI